آیا اسرائیلیات در قرآن وارد شده است؟
متأسفانه در اثر خوشباوری برخی از مفسرّان و مورّخان مسلمان، بیشترین روایات اسرائیلی به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنّت نفوذ كرده و در اثر غفلت و سهلانگاری دانشمندان شیعی، به بعضی از منابع تفسیری شیعه نیز راه یافته است.
دانشمندان و محقّقان به نام شیعی، به خاطر توجه خاص و اعتماد به سیره معتبر قولی و عملی اهلبیت پیامبر ـ علیهم السّلام ـ به ندرت در دام راویان اهل كتاب و روایات آنان گرفتار آمده، و لذا كمترین روایات اسرائیلی را در تفاسیر خود آوردهاند.
وجوه اشتراك متون دینی یهود با قرآن
چه بسا وجود یكسری مشتركات با قرآن خود زمینه بهرهگیری مسلمین را فراهم میساخت. قرآن كریم همانند تورات بسیاری از قضایا و تاریخ پیامبران و امتهای پیشین را بیان نموده است. همچنان كه موارد مشابه بین قرآن و انجیل به ویژه درباره حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ وجود دارد. و چون شیوه قرآن كریم در نقل داستانها بر این است كه به گزیدهای از نكتههای مهم و مفید در بیان مقصود و هدف بسنده میكند. ولی مفسران پیشین برای اینكه داستانی كامل و جامعه ساخته شود، روایات غیر مفید را نیز به عنوان شأن نزول به آیات قرآن ضمیمه كردند.[ المیزان، ج 13، ص 291 ـ 292]
ناتوانی خلفا در پاسخگوئی به مسائل دینی مردم، آزادی عمل قصهخوانان اهل كتاب و تشویق آنان از سوی دولتمردان از یك سو، و ناآشنایی دستاندركاران حكومت بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نسبت به مبدأ و معاد، كنار ماندن امیرالمۆمنین ـ علیه السّلام ـ از حكومت و اجتماع از سوی دیگر، همگی زمینه لازم را فراهم آوردند تا افرادی چون تمیم داری و كعب الاحبار كه روح و جان آنان از عقاید تحریف یافته نصرانی و یهودی سیراب بود، با دانستههای خرافی خود به خواستههای طالبان دانش پاسخ بدهند. و چون آنها خطری برای قدرت و خلافت به حساب نمیآمدند عضوی از اعضای دستگاه قدرت محسوب شوند.
دانشمندان و محقّقان به نام شیعی، به خاطر توجه خاص و اعتماد به سیرة معتبر قولی و عملی اهلبیت پیامبر ـ علیهم السّلام ـ به ندرت در دام راویان اهل كتاب و روایات آنان گرفتار آمده، و لذا كمترین روایات اسرائیلی را در تفاسیر خود آوردهاند
هم چنین كینهتوزی و سوء نیت یهود نسبت به اسلام و مسلمانان یکی دیگر از علل ورود اسرائیلیان در روایات و تفسیر میباشد. زیرا آنان قبل از ظهور اسلام در شهر مدینه از موقعیّت اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار بودند. پس از اقامت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در مدینه احساس خطر جدی كردند، و در حقیقت موقعیت خود را دست دادند. (یهودیانی كه سختترین دشمنان بودند برای رسیدن به هدفهای خود به نیرنگ و فریب متوسل شده و در ظاهر به آیین اسلام روی آوردند. و نیت و مقاصد خود را در ورای آئین خویش پنهان داشتند، تا از این طریق نیرنگ خود را بر ضد مسلمانان جامه عمل بپوشانند. زیركترین و حلیهگرترین آنان، كعب الاحبار، وهب بن منبّه و عبدالله بن سلام و... بودند كه به جعل و دسّ در روایات نبوی پرداختند.[ اضواء علی السنة المحمدیه، ص 145]
قرآن كریم قوم یهود را سرسختترین دشمن مسلمانان معرفی كرده، اهل ایمان را نسبت به نیرنگها و نقشههای شوم آنان هشدار میدهد. «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذِینَ أَشْرَكُوا» مسلماً دشمنترین مردم نسبت به مۆمنان را یهود و مشركان خواهی یافت.
متأسفانه در اثر خوشباوری برخی از مفسرّان و مورّخان مسلمان، بیشترین روایات اسرائیلی به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنّت نفوذ كرده و در اثر غفلت و سهلانگاری دانشمندان شیعی، به بعضی از منابع تفسیری شیعه نیز راه یافته است
نفوذ اسرائیلیات در كتب تفسیر
میزان اثرپذیری تفاسیر اهل سنت به دلیل اعتماد بیشتر آنان به دانشمندان اهل كتاب و راویان متأثر از آنان، به مراتب بیشتر از تفاسیر شیعه است. تفسیر اهل سنت، در آغاز، از گفتههای عالمان یهودی و مسیحی تازه مسلمان، همچون عبدالله بن سلام، كعب الاحبار، وهب بن منبّه، تمیمداری و ابن جریح تغذیه گردیده است، امّا شیعه نه تنها متأثر از این فرهنگ بیگانه نشد بلكه در برابر این تهاجم فرهنگی ایستادگی كرد.[ حضرت امیرالمۆمنین در برخورد با قصهخوانان در مورد حضرت داوود فرمود: كسی كه داستان حضرت داوود ـ علیه السّلام ـ را به شیوه داستان سرایان روایت كند، صد و شصت تازیانه بر او مینوازم و این مقدار، حدّ دروغ بستن بر پیامبران است. (دروزه، محمد عزه، الاسرائیلیات فی كتب التفسیر و الحدیث، دمشق، لجنة النشر فی دار الایمان، چاپ دوم، 1405، ص 204) از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ روایت شده كه فرمود: اگر كسی بگوید كه داوود زن «اوریا» را تزویج كرد باید بداند كه من درباره او دو حدّ جاری كرده و تازیانه میزنم یكی برای اهانت به نبوت و دیگری طبق قانون اسلام. (تفسیر مجمعالبیان، ج 21، ص 92)
خلاصه بحث
با مطالعه دقیق در اسناد روایات تفسیری و نمونههای اسرائیلیات ارائه شده، این حقیت آشكار میگردد كه در تمامی كتب، كم و بیش ردّ پای برخی از دانشمندان اهل كتاب یا متأثر از آنان دیده میشود. به عنوان نمونه میتوان به تفسیر الدرّ المنثور، جلالالدین سیوطی، و جامعالبیان طبری مراجعه نمود.
ضمناً برای یافتن مصادیق اسرائیلیات در تفسیر آیات به كتابهای نظام حقوق زن در اسلام، استاد شهید آیتالله مطهری، جنایات و تاریخ، استاد سید جعفر شهیدی و تفسیر المیزان در تفسیر سورههای ابراهیم و صافات پیرامون ذبیحالله كه اسماعیل است نه اسحاق مراجعه نمود.
منابع :
1. التفسیر و المفسرون، محمدحسین ذهبی، قاهره، دارالكتب الحدیثه.
2. پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، دكتر محمد تقی دیّاری، دفتر پژوهشی و نشر سهروردی.
3. تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان.